kutubhona

Ким жизя тўлаши ва ким тўламаслигига мана шу ҳадис асос бўлади. Жизя фақат уни тўлашга қодир бўлган кишилардангина олинади. Бунга далил Аллоҳ Таолонинг ушбу қавлидир:

«… ўз қўллари билан…» [Тавба 29]
яъни қудрати етса демакдир. Шунинг учун уни тўлашга қодир бўлмаса бундай кимсадан олинмайди. Балки агар касб-кор қилишдан ожиз бўлиб фақир бўлса ундан жизя олмаслик билангина кифояланиб қолмай, балки унга байтул молдан худди мусулмонларга нафақа берилганидек нафақа берилади. Жизяни зўравонлик ва қийнаш билан эмас, чиройли муомала билан ва улар кўтара оладиган миқдорда олиниши лозим. Демак зиммийларга зулм қилинмайди ва улардан жизя қудратларидан ташқари олинмайди. Ҳишом бундай деди: Мен Росулуллоҳ с.а.в.нинг шундай деганларини эшитдим:

«إِنَّ اللَّهَ يُعَذِّبُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ يُعَذِّبُونَ النَّاسَ فِي الدُّنْيَا»

«Аллоҳ қиёмат куни дунёда одамларни азоблайдиган кимсаларни азоблайди». Абдураҳмон ибн Жубайр ибн Нуфайр отасидан ривоят қилишича, Умар ибн Хаттоб ҳузурига кўпгина мол олиб келинди (Абу Убайд: мен у «жизядан иборат мол», деган бўлса керак деб ўйлайман, деди). Умар: албатта кўнглимга сизлар одамларни ҳалок қилгансиз деган гумон келяпти, деди. Улар: йўқ бундай қилмадик, Аллоҳга қасамки биз жизяни кечиримлик, самимийлик билан олдик, дейишди. Умар: қамчи, азоблашсиз-а? - деди. Улар: ҳа, шундай дейишди. Умар: буни менинг қўлим билан ва салтанатимда қилиб қўймаган Аллоҳга ҳамд бўлсин, деди». Абу Убайд ривояти. Жизя олиш учун – унинг қиймати қанчага етган бўлмасин – зиммийнинг тирикчилик қуролларини сотиб юбориш жоиз бўлмайди. Суфён ибн Абу Ҳамзадан шундай дегани ривоят қилинган: Умар ибн Абдулазиз: «Зимма аҳлининг биронта тирикчилик қуроли сотилмасин», деб мактуб юборди. Абу Убайднинг айтишича, Умар ибн Абдулазиз буни аҳли зимма хирожи учун айтди. Чунки агар зиммий дехқончилик қуролларини сотиб юборса экин эколмай қолади, натижада ундан олинадиган хирож йўққа чиқади. Зиммийнинг бошқа тирикчилик қуроллари ҳам деҳқончилик қуролига қиёс қилинади. Зиммий Исломга кирса жизя ундан соқит бўлади, яъни жизя